Słowo „Roztocze” wywodzi się najprawdopodobniej z jego funkcji wododziałowej. W gwarze funkcjonują słowa: „roztocz”, „roztoka” rozumiane jako „rozlanie”, czy też „miejsce, gdzie rozchodzą się dwa potoki”. Inni sugerują powiązanie tej nazwy z pięknymi, szerokimi, „roztaczającymi się” wokoło krajobrazami. Roztocze to także porozcinany, „roztoczony”, pożłobiony teren. Nazwa ta po raz pierwszy zaistniała pod koniec XIX w. w pracach geografów galicyjskich.
Współcześnie określa się Roztocze jako pasmo wzgórz ciągnące się szerokim łukiem od Kraśnika poczynając, na płd.-wsch. aż do Lwowa. Wzgórza te stanowią wododział II rzędu pomiędzy zlewniami Wieprza, Bugu i Sanu oraz (w części płd.) europejski dział wodny I rzędu między zlewniami Morza Bałtyckiego (dorzecze Wisły) i Morza Czarnego (dorzecze Dniestru). Największą rzeką Roztocza jest Wieprz. Bierze on swój początek z Wieprzowego Jeziora pod Tomaszowem Lubelskim, a jego dopływy stanowią m.in. Por z Gorajcem oraz Bystrzyca. Nieco mniejsza jest Tanew mająca swe źródła pod Narolem. Jej ważniejszymi dopływami są Jeleń, Sopot i Szum. Rzeki te charakteryzują się niskimi temperaturami wód, a to za sprawą silnego zasilania podziemnego. Omawiany region jest jednak generalnie ubogi w wody powierzchniowe, co związane jest z występowaniem lessów (część zachodnia) i piasków.